İstanbul Planlama Ajansı (İPA) tarafından hazırlanan Türkiye’nin İsraf Karnesi raporu, kamuda artan israfı ve verimsizlikleri ortaya koydu. Raporda, ekonomik krizin derinleşmesiyle birlikte kamu harcamalarında israfın arttığı ve kaynakların etkin kullanımı konusunda ciddi sorunlar yaşandığı ifade edildi.

İsrafın Ana Nedenleri

Rapora göre, kamuda israf yaratan başlıca faktörler şunlardır:

• Yanlış Ekonomik ve Mali Politikalar: Yüksek faiz yükü, yanlış ekonomik ve mali politikaların bir sonucu olarak öne çıkıyor.
• Yüksek Kamusal Maliyetler: Yanlış politika uygulamaları, yüksek kamusal maliyetlere yol açıyor.
• Seçim Yatırımları: Seçim dönemlerinde yapılan yatırımların israfı artırdığı belirtiliyor.
• Kamunun İstihdam Alanı Olarak Görülmesi: Kamuda istihdamın, seçim yatırımları ve kişisel çıkarlar için kullanıldığı vurgulanıyor.
• Sınavsız Atamalar ve Liyakat Eksiklikleri: İstisnai kadro uygulamaları ve sınavsız atamalar, liyakat eksikliği ve maliyet artışına yol açıyor.
• Plansız Yatırım Kararları: Dengesiz ve önceliklendirmeden yoksun yatırım kararları israfı artırıyor.
• Kamu-Özel İşbirliği Projeleri: Kamu özel işbirliği projelerindeki yüksek hesap hataları ve garanti ödemeleri, bütçeyi olumsuz etkiliyor.
• Vergi İndirimleri ve İstisnalar: Kişi veya şirkete özel vergi indirimleri ve istisnalar israfı körüklüyor.
• Şeffaf Olmayan İhale Sistemi: Kamu ihale sistemindeki şeffaflık eksikliği, israfı artıran bir diğer neden olarak gösteriliyor.

İsrafın Önlenememe Nedenleri

Raporda, kamuda israfın önlenememesinin sebepleri ise şu şekilde sıralandı:

• Şeffaflık Eksikliği: Kamu harcamalarında şeffaflık eksikliği, israfın kamuoyundan gizlenmesine yol açıyor.
• Ehliyet ve Liyakat Sisteminin İşlememesi: Kamu personel istihdamında ve yükselme süreçlerinde liyakat sisteminin işlememesi büyük bir sorun olarak belirtiliyor.
• İstisnai Kadro Uygulamaları: Yaygınlaşan istisnai kadro uygulamaları, liyakat ve ehliyet sistemini zayıflatıyor.
• Kamu İhale Sistemindeki İstisnalar: Kamu ihale sistemindeki çok sayıda istisna, şeffaflığı ve etkinliği azaltıyor.
• Yetersiz Planlama ve Denetim: Kamu yatırımlarında yetersiz planlama ve gerçekçi ihtiyaç analizlerinin olmaması, harcamaların etkisizliğine yol açıyor.
• Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlık Krizi: Yargının bağımsızlığı ve tarafsızlığı konusundaki sorunlar, denetim süreçlerini zayıflatıyor.
• Meclis Yetkilerinin Kısıtlanması: Yürütmeye fazla yetki verilmesi ve Meclis’in bütçe hakkının kısıtlanması, kamu kaynaklarının etkin kullanılmasını engelliyor.
• Varlık Fonu ve Bütçe Dışı Kaynaklar: Varlık Fonu gibi bütçe dışı yapılar, kamu kaynaklarının denetim dışında kalmasına neden oluyor.

İsraf Kalemleri ve Ekonomik Sonuçları

Raporda, israf kalemleri içinde en büyük paya sahip olanlar şunlardır:

• Faiz Giderleri: Merkezi yönetim bütçesindeki açıklar, borçlanma gereksinimini artırarak daha fazla faiz yükü ve ödemesi anlamına geliyor.
• Kur Korumalı Mevduat: Bu uygulama, kamu bütçesine büyük bir yük getirdi ve iki yılda 1 trilyon 58 milyar lira zarar oluştu.
• Kamu-Özel İşbirliği Projeleri: Kamu özel işbirliği projelerinde görülen yüksek garanti ödemeleri ve yatırım maliyetlerinin aşılması, bütçede büyük yükler oluşturdu.
• Liyakat ve Ehliyet Sorunları: Kamu yönetiminde liyakat esasının göz ardı edilmesi, hizmet kalitesini düşürmekte ve maliyetleri artırmaktadır.

Raporda, kamuda yapılan harcamaların ve yatırımların büyük bir kısmının verimlilik ve strateji eksikliği nedeniyle israf edildiği, bu durumun ülke kaynaklarının etkin kullanılmasını engellediği belirtiliyor. Ayrıca, toplanan vergilerin israfı ve gelir dağılımı adaletsizliğinin önüne geçilmesinin zor olduğu vurgulanıyor.

Sonuç olarak, halkın zor koşullarda yaşarken merkezi yönetimin israfla mücadele etmesi ve kamu kaynaklarını etkin kullanması gerektiği ifade ediliyor. Ancak mevcut durumun bu beklentinin tam tersini gösterdiği vurgulanıyor.